राष्ट्रीय योजना आयोगका पूर्व उपाध्यक्ष एवं नेपाल राष्ट्र बैंकका पूर्व गर्भरनर तथा अर्थविद्ं दीपेन्द्रबहादुर क्षेत्रीसंग जनादेश संवाददाताले गर्नुभएको कुराकानीको सारसंक्षेप:
सुचना तथा संचार प्रविधिले हाम्रा सर्वजनिक सेवाहरुमा प्रभाव पारेको छ ?
सर्वजनिक सेवा प्रवाहलाई सुचना प्रविधिले प्रभाव नपार्ने कुरै भएन । हामी केही पनि प्रविधिबाट एकछिन छुट्न चाहदैनौं । सरकारी र गैरसरकारी कामकाजमा प्रविधिको प्रयोग भएपश्चत काम छिटो छरितो भएकै छ । यो किफायती र पार्दशी पनि छ । यसले आफै जानेर कसै प्रति भेदभाव र गलत गदैैन् । तर यसका केही कठिनाईहरु भने छन् । जस्तैः समय समयम कम्प्युटरको सर्भर ह्याङ हुने, कम्प्युटरमा भाइरस पस्ने, डाटा विगारि दिने । डाटा चोरीको समस्या, प्राइभेसी लिक हुने समस्या, साइबर अपराध आदि ।
सर्वजनिक सेवा, विद्युतीय सेवामा रुपान्तरण हुँदा सेवाग्राही सन्तुष्टछन् त ?
प्रविधि मैत्री सार्वजनिक सेवा प्रवाह भई राख्दा सेवाग्राहीहरु धरै हदसम्म संन्तुष्ट छन् तर पूर्णरुपमा छैनन् । जनतालाई अझैं पनि प्रविधिसंग संका छ । जस्तो कि स्वाग्राहीले बैंकमा राखेका पैसा बैंकका कर्मचारीहरुबाटै दुरुपयोग भएको समाचारहरु बाहिर आउँनु । विदेशबाट नै नेपाल सरकारका वेभसाइटहरु ह्याक गरेका समाचारहरु आउँनु । कर्मचारीहरुले कम्प्युटरलाई दोष लगाएर सेवाग्राहीको काम ढिलो गरिदिनु आदि कारणले गर्दा आम नागरिकहरु प्रविधिसंग पूर्णरुपमा सन्तुष्ट छैनन् भन्न सकिन्छ । सुचना प्रविधि आम नागरिको पहँुचमा नपुग्नु पनि एक कारण त हो ।
हजुरलेले डिजिटल सरकारको अभ्यास नेपालमा कस्तो पाउँनु भएको छ ? विद्युतीय सरकारका केही सफल उदाहरण छन कि?
अवश्य छन् नि । विद्युतीय शासनलाई सुशासनको खम्वाको रुपमा हेरिन्छ । सरकारले सर्वजनिक सेवाहरुलाई पनि अनलाईन मार्फत दिन शुरु गरेका धरै भइ सक्यो । नेपाल सरकारले प्रधानमन्त्री तथा मन्त्री परिषद्को कार्यालयदेखि सबै मन्त्रालय, विभाग र जिल्ला स्तरीय कार्यालयहरुमा पनि अनलाईन सेवा सुचारु गरेको छ । संघ, प्रदेश र स्थानीय तहका सबै कार्यालयहरुमा पनि प्रविधिको पहँुच पुगेको छ । सबै स्थानीय तहरुले पनि अनलाईन सेवा सुचारु गरेकाछन् । तर त्यो सेवा पूर्ण रुपमा संतोष जनक भने छैन । एउटै प्रकृतिका कार्यहरु पनि अलग अलग सफ्टवयेर किनेर गर्दा राज्यलाई व्यय भार पर्ने भएकोले भविष्यमा तीनबटै सरकारका कामकाजहरुलाई एकद्धार प्रणाली मार्फत गर्न आवश्यक छ । साथै एउटै सफ्वयेरबाट कार्य सम्पन्न हुने गरि एकीकृत सफ्टवयेर विकास गर्नु आवश्यकछ ।
नेपालमा बैंकिड. क्षेत्रमा सुचना प्रविधिको प्रयोग हुन थाले पछि टोकन लिएर उभिराख्नु पर्ने झन्झट हट्यो । आज हामी सबैले ई-बैकिड.बाट आफ्नो कारोवार गर्न सक्छौ । पैसा बोकी राख्नु पर्ने छैन् । अनलाईनबाट नै विदेशमा पैसा पठाउन र यहाँ प्राप्त गर्न सकिन्छ । स्वास्थ क्षेत्रमा सुचना प्रविधिको प्रयोग भएसंगै मेजर आप्रेसनहरु पनि ओपन सर्जरीबाट गर्न सम्भब भएको छ । यातायातको क्षेत्रमा पनि इ-टिकटिड. र एअरलाईन्सहरुले त पहिलेदेखि नै अनलाईन टिकट बुकिड. शुरु गरेका थिए । शिक्षा क्षेत्रमा प्रविधिको प्रयोग भएपछि शिक्षण सिकाई, प्रशासन, लेखा, लाइब्रेरी, प्रयोगात्मक, कक्षाकोठा मात्र नभएर अनुसंधान गर्ने तहसम्म पनि विद्यार्थी, शिक्षक, अभिभावक र शिक्षण संस्थालाई पनि प्रविधि मैत्री हुन सहयोग गरेको छ । कृषि र पर्यटनको क्षेत्रमा पनि प्रविधिले सहज बनाएको छ । प्रकोप व्यावस्थापन कार्यम पनि सुचना प्रविधिले टेवा पुर्याएको छ ।
सरकारले अनलाईन सरुवाको कार्य थलानी गरेको छ । आन्तरीक राजस्व कार्यालाय, भन्सार, सरकारी लेखा प्रणाली सबै अनलाईनमै कार्यसम्पादन गर्दछन् । मालपोत, खानेपानी, विद्युतको विल, घरभाडा ट्याक्स आदि अनलाईनबाटै तिर्न सकिन्छ । नेपालमा पनि ईभोटिड.को अभ्यास शरु भएको छ । सरकारले राहदानी, राष्टिया परिचय पत्र, चालक अनुमति पत्रका लागी अनलाईनबाट निवेदन दिन सक्ने व्यवस्था गरेकोेछ आदि ।
विद्युतीय शासनका अभ्यासलाई सफल पार्न हाम्रो देशको मानव जनशक्ति सक्षम छ त?
हेर्नुस् । मानव जनशक्ति कुनै पनि देशमा पुर्ण सक्षम हुँदैनन् । उनीहरुलाई तालीम मार्फत दक्ष र क्षमतावान बनाउँदै लैजानु पर्दछ । राज्यले आफुलाई आवश्यक पर्ने निम्न, मध्ययम, उच्च र विशिष्ट तहको जनशक्ति विकासमा ध्यान दिनु आवश्यक पर्छ । प्रविधिक जनशक्तिलाई विदेशमा गएर पढेर वा तालीम गरेर दक्ष र सीपयुक्त बनाएर स्वदेश ल्याउँनु पर्छ र काममा लगाउँनु पर्छ ।
विदेशबाट आयात गर्ने सफ्टवयेरहरुलाई रोकेर स्वदेशमै सफ्वयेर विकास गर्ने प्रणाली बसाल्नु पर्दछ । स्वदेशी कम्पनी, लगानी कर्ताहरुलाई प्रोत्साहन र विश्वास गर्नुपर्छ। यसले गर्दा वेरोजगारीको समस्या कम गर्न सकिन्छ । साथै सफ्टवयेरका नामका विदेश जाने पैसालाई कम गर्न सकिन्छ । धन्यवाद ।
